انحصارات بزرگ و فعالین کوچک

علی پاکزاد

رویکرد اقتصاد ایران در دو برنامه توسعه پنج ساله اخیر رشد صنایع کوچک و متوسط بوده است اما آنچه در عمل مانع این اتفاق شده از یکسو تناقض‌های حاکم بر برنامه های توسعه ای کشور با چنین رویکردی است و از سوی دیگر ناشی از وجود انحصارات پیدا و ناپیدایی است که بر روابط اقتصادی شکور حاکم هستند.

یکی از ساده‌ترین تناقض‌های برنامه ریزی در کشور از یکسو رویکرد توسعه صادرات به عنوان روند غالب و از سوی دیگر توسعه صنایع کوچک است، این یک واقعیت است که در چرخه تولید زمانی امکان رقابت در عرصه بازارهای خارجی ممکن می شود که تیراژ تولید بالا باشد در حالی که صنایع کوچک فاقد این مزیت هستند، بنابراین زمانی که همزمان با طرح شعار حمایت از صنایع کوچک بر طبل توسعه صادرات کوفته می‌شود بر مبنای کمبود منابع نمی‌توانیم هر دو هدف را همزمان حاصل کنیم و در بهترین حالت توسعه صادرات محدود به مواد خام شده و صنایع کوچک نیز در حیطه هایی خاص و بیشتر خدماتی یا تکمیلی زنجیره تولید مانند بسته بندی رشد پیدا می کنند.

اما در سوی دیگر ماجرا انحصارهای پیدا و پنهانی است که با روابط رانتی امکان رشد را از فعالیت‌های مولد در ابعاد کوچک سلب می‌کند. انحصارهایی که به خاطر فضای نامساعد کسب و کار در کشور همواره رویکرد وارداتی داشته و کمتر نگاه مولد بر آن حاکم است و به خودی خود هر نوع تولید داخلی را رقیب دانسته و در جهت حذف آن گام بر می دارد و موفق هم می شود زیرا ساختارهای حمایتی اعمال شده برای صنایع کوچک نیز در اثر تناقض قوانین بالادستی که به آن اشاره شد سردرگم بوده و به دلیل روابط رانتی کاملا بی اثر می شوند.

با توجه به عوامل برشمرده شده برای تعیین تکلیف وضعیت صنایع کوچک برای یک بار برای همیشه باید جایگاه این گروه از صنایع در اقتصاد کشور تعریف و بر مبنای این جایگاه ضمن بستر ساری قانونی توسعه آنها را در دستور کار قرار داد و گرنه تداوم این روش یک بام و چندهوایی ضمن اتلاف منابع ما و تزریق نا امیدی در میان فعالین این بخش از صنعت ما را به هیچ سر منزل مقصودی رهنمود نخواهد کرد.

شکستن انحصارات بزرگ نیز نه با رویکرد تضعیف صنایع بزرگ بلکه باید برمبنای قوانین ضد تراست که در دنیا تجربه خود را پس داده اند صورت گیرد زیرا در زنجیره صنایع موتور رشد صنایع کوچک واحدهای بزرگ صنعتی هستند و در ایران نیز این کار کرد وجود دارد تنها مانع انحصار همانطور که اشاره شد تراست های وارداتی است که تیشه به ریشه تولید می زنند.